انتقال بذر توسط علفخواران اهلی و اهمیت آن بر پویایی پوشش گیاهی در مراتع شهرستان فریدن

علفخواران در اکوسیستم هایی که سابقه طولانی چرا دارند باعث بروز تغییراتی در چرخه تولید مثل زایشی گیاهان شده و بدین ترتیب پویایی بانک بذر خاک را تحت تأثیر قرار می دهند. با این حال این نقش علفخواران و اهمیت آن در پویایی و ترکیب پوشش گیاهی اغلب نادیده گرفته شده است. علفخواران مقادیر زیادی از بذر گیاهان را خورده و در داخل یا مابین مکان هایی که در آن چرا می کنند، انتقال می دهند. این موضوع بویژه در اکوسیستم هایی که در اثر شدت تخریب فاقد ذخیره بذری مناسب در خاک بوده و دارای محدودیت بذری می باشند، با اهمیت تر است بطوریکه احیای طبیعی پوشش گیاهی به شدت وابسته به انتقال بذر گونه های مقصد از منابع بذری دور دست می باشد. بمنظور بررسی پتانسیل انتقال بذور گیاهان توسط علفخواران اهلی در مراتع نیمه استپی منطقه زاگرس مرکزی، سطوح مختلف تخریب مراتع (مرتع متوسط تا خوب، مرتع تخریب یافته و مرتع شخم خورده یا دیمزار های رها شده) در حوزه آبخیز آقا گل واقع در 200 کیلومتری غرب شهر اصفهان مورد توجه قرار گرفت. ابتدا 12 مکان مرتعی (هر کدام حداقل 1000 متر مربع) شامل 4 تکرار مستقل دارای پوشش گیاهی همگن در هر سطح تخریب مرتع انتخاب شد. سپس پوشش گیاهی هر مکان (پوشش تاجی، فراوانی نسبی و الگوی گل دهی گونه ها) در زمان رشد کامل گیاهان (خرداد ماه) با 10 پلات 1 مترمربعی که به روش تصادفی _سیستماتیک در طول 2 ترانسکت 100 متری (به فاصله 10 متر از یکدیگر) مستقر شدند، بررسی گردید.در هر یک از 12 مکان مرتعی در چهار زمان مختلف (خرداد ، تیر ، مرداد و شهریور) بطور تصادفی یک نمونه ترکیبی سرگین از ده گروه سرگین تازه علفخواران اهلی جمع آوری گردید (در مجموع 48 نمونه). نمونه های سرگین سپس در اتاق تاریک و در معرض جریان هوای آزاد خشک شده و از هر کدام یک نمونه 150 گرمی برای اعمال تیمار سرمادهی انتخاب و به مدت 2 ماه در دمای 3 درجه سانتیگراد در یخچال نگهداری شد. سپس ترکیب بذری نمونه های سرگین در آزمایش های جوانه زنی در گلخانه به مدت 6 ماه تعیین گردید. در مجموع تعداد 2039 بذر متعلق به 50 گونه گیاهی از 16 خانواده و 48 جنس گیاهی مختلف از نمونه های سرگین جوانه زد. ترکیب بذری نمونه ها بیشتر شامل گونه های علفی و خوشخوراکی بود که به جز انتقال از طریق سرگین شرایط مناسب انتقال روش های دیگر را ندارند و بیشتر بذر های ریز و زیاد تولید می کنند. به ترتیب بیشترین و کمترین تراکم بذری نمونه ها در ماه تیر و خرداد مشاهده گردید. ترکیب بذری نمونه های سرگین در ابتدای فصل چرا بیشتر شامل گونه های خوشخوراک و یکساله فورب و در ماه های انتهایی فصل چرا بیشتر ترکیبی از گونه های با خوشخوراکی کمتر یا غیر خوشخوراک و چندساله بود. ترکیب بذری نمونه های سرگین با ترکیب گونه ای پلات های پوشش گیاهی در محل جمع آوری نمونه ها تفاوت آشکاری داشت اما بیشتر در بر گیرنده گونه های مربوط به مکان های مرتعی متوسط تا خوب بود. همچنین بیشترین تعداد گونه و بذر انتقال داده شده از طریق سرگین در نمونه های مربوط به دیمزارهای رها شده و مراتع تخریب یافته ثبت گردید. این نتایج با همدیگر انتقال احتمالی بذر گونه-های مراتع متوسط تا خوب را به سایر مکان های مرتعی در سطوح تخریب مختلف اظهار می دارد. با توجه به زادآوری جنسی اکثر گونه های گیاهی ثبت شده در پوشش گیاهی داخل پلات ها، انتقال بذر از طریق سرگین علفخواران اهلی می تواند نقش مهمی در حفظ و زاد آوری گونه ها و در نتیجه احیای طبیعی پوشش گیاهی،در صورت فراهم بودن سایر شرایط محیطی و مدیریتی، داشته باشد. نتایج این تحقیق به عنوان اولین مورد در کشور می تواند ضمن افزایش دانش انتقال بذر گیاهان مرتعی، بطور ویژه در مدیریت حفظ و احیای پوشش گیاهی در اکوسیستم های چرایی کشور بکار گرفته شود.